La Fràsil – L’écriture facile du Français

L rwa d Belsovaji n su ryè repòdr a scla, me se bref apolog pc nw ede a deqwvrir q l sèpl fet d dcvwar apràdr a eqrir haq mo d notr propr làg maternet et ù sqàdal. Notr làgaj e l scl veiqul d notr pàse, e nw vivòz a set egar dàz ù mòd w l scl mwayè d tràspor scre de har d qarnaval, dò la qòduit exijre dwz à d apràtisaj.

L fràse dwa s debarase atwpri d la qarapas grotesq dò l afubler, ilya qelq syeql, un pwanye d quistr. Byè sur, sete deja un gajur q d vwlwar tràsqrir a l ed de 20 qòson e de 6 vwyel d l alfabe di “latè” le 16 qòson, le 3 scmivwayel e le 17 vwayel du fràse. Me sc n ete ni à multipliàt a l èfini, o nò d deqlinezò mort w d etimolojiz wblie, le qòbinezò eqivalàt a un mem vwayel (jusqa 6 letr pwr ù sèpl «e ») ni à ehfodà de regl gramatiqalz inextriqabl, q ò pwvet espere i parvcnir. Sw pen d izole dàjrczmà l fràse dez otr làgz oxidàtal, il n e plu tàz ojwrdui d repudye l alfabe latè, e nw n pwvò q l rcmarye l mwè mal posibl aveq notr làg, o pri d un sèpl alterasyò faqultativ du grafism èprime du « C » à « c » e du « W » à « w ». Si vwz ave dehifre s text jusqisi, vwz ave deja un ase bon ide de solusyòz oqel nwz avòz abwti. Vw trwvre plu lwè un brev analiz d sertè d no hwa e de rezò qi lez ò diqte.

La sèplisite de prèsipz adopte, la qlarte de qelq reglz a suivr, permet d eqrir qoreqtcmà à fràsil à mwè d un cr. De q vwz ore pri qonesàs de regle, vw pwre l verifye à tràsqrivàt à fràsil l prcmye text qi vw tòbra sw la mè. L plu difisil e alor d debarase votr retin e votr espri de hema tortuc qi i sòt èqruste, e d deqwvrir dà l mirwar fidel d la fràsil, l vre vizaj d votr làg dò vw n ave jame qonu q un extravagàt qariqatur. L àjc d set efor ? Q voz àfà, vo pctiz àfà, liz qwramàt e eqriv sà fot e sàz efor à sortà d la maternel, o lyc d remetr diz à plu tar de qopi d baq qrible d fot, e d n jamez oze eqrir un demànd d àplwa, un letr d amwr w un sèpl qart postal sà redwte le sarqasm d sc qi n fò pa le mem fot q c. L àjw, set osi, pwr ù etràje, ù fràse byè pluz axesibl, q il sora lir e eqrir de q il sora l parle, e visversa ; pwr ù avcgl la posibilite d s fer lir ù livr, ù jwrnal par un mahin pc pwtcz, e d lui diqte sò qwrye. Aveq à prim de milyò d eqtare d foire sove par 20% d eqonomi sur l papye èprime.

Un objexyò o mwè sàbl ase pertinàt pwr merite q ò s i aret : « la fràsil n perme plu la distèqsyò dez omonim. » Me la supresyò d l “e muet”, l deqwpaj à mo, la pòqtuasyò e l qòtext absorb deja un bon par d l eqivoq evàtuel dà ù text parle. Èsi un fraz osi tordu q « le frer le ale trer l le d la le dà l ale » rest finalmà qòpreàsibl. E d twt fasò oqù qiproqo n pc netr d text pwvàt etr pronòse sà preter cmem a qòfusyò.

N eqwte pa le urlcmà d èdinyasyò q deqlàh parfwa, o nò d la defàs d notr làg, l èpaqt brutal d la fràsil. L eqritur n e pa la làg, el à e twtoplu l vetmà. Il n et absolumà pa qestyò d twher o fràse oral, scl vremà vivà, me d l libere o qòtrer du qarqà qi l paraliz e l etwf. Q sc swa par pares, par egoism, w par scl stupidite, il e tw sèplcmà qriminel d qòtinuer a èflijer a haq jenerasyò d fràse, d fràqofon, lez absurdite d la form eqrit aqtuel d notr làg. Q pèz, à fas d set sertitud, l fet q no desàdà dwav pctetr ù jwr s ede d ù lexiq pwr lir d vyc text nò àqor rctràsqri, q l eqivoq evàtuel de textz eqri swa plu proh d sclui de mem text parle, w mem ù pc d pagay pàdàt un brev peryod d tràzisyò.

N eqwte pa nò plu le partizà timore d reformz ortografiq pònqtuel, a qi de dizen d eheq sistematiq n ò ryè apri. D nòbrcz exàpl a l etràje lò pwrtà byè mòtre : Scl un refòt radiqal d l eqritur d un làg pc qumule ase d avàtaj pwr valwar l saqrifis q el èpliq. Or il e plu q tà d sove le fràse d la qriz qi l get. Person n pc mètnir sur sa bràh ù frui tro mur, e l rcfu d notr tro vyey ortograf par le plu jcn jenerasyò mòtr q un sen reaqsyò d rcje e dorzedeja deqlàhe.

Rest l pwa dez abitud, dez uzaj d leritaj àsestral. « Ò n pc bwlverse l ordr etabli , pa plu qon n pct àpehe la ter d twrne » dit ò parfwa, sà mem pàseq el twrnre twjwr pa si Galile n ave su bwsqule sc famcz ordr etabli. Ave vw remarqe a se twjwr o nò d la tradisyò q ò martiriz à twt serenite dez etr sà defàs, q ò exsiz e q ò qw le pctitz afrqen e q ò eqraz le pie de pctit hinwaz. Le le mutilasyòz èflije a noz espri par un swmisyò preqos e qòstàt a la tirani d ù fatra d reglz èqoeràt n sò ger mwè revoltàt.

Il e byè sur dezagreabl d deqwvrir alafwa q l ortograf q nw subisò tws, e dò setè sò si fyer, n e q un tar mòstrucz, e q il n tcne q a nw d nwz à debarase : notr dcziem jàb a twjwr ete la, ù pc àqiloze me byè vivàt, alor… jctòn no beqiy e sesò d vivr a qlohpye !

LE REGL D LA FRÀSIL

Le partiz obliq sò à “écriture” tradisyonel.

ALFABE :

“c” s li “eu”, “g” twjwr dur, “i” twjwr vwayel

“h” s li “ch”, “s” qom “ss “, “y” scmivwayel

“w” s li “ou”, “x” = “qs” w “gz”, “u,w” jw lez dc rol

“à,è,ò,ù” = ” an, in, on, un “, Majusqul : “À,È,Ò,Ù“

EQRITUR :

Le mo s eqriv qom il s pronòs , haq letr s pronòs. Lez alterasyò swrd/sonor èqòsyàt tel q “apsà” pwr “absà” n sò twtfwa pa priz à qòt.

•  “e muet” final w nò pronòse a l èterycr du mo n s eqri pa.

•  Èsi: “d“, “j“, “l“, “m“, “n“, “q“, “s“, “t” = “de”, “je”, … alor q “dc“, “jc“, “nc“, “qc” = “deux”, ” jeu”, ” nœud”, ” queue”.

•  De qòson final d lyezò : z, t, r… sòt ajwte si, e sclmà si, el sò pronòse efeqtivmà. Lcr prezàs depà dòq du dcgre d aqademism herhe. Ò n eqri pa d “n” d lyezò apre “à, è, ò, ù“.

•  Pwrqwa eqrir à 7 mo 3 silab osi banal q « qesq ilya » ? Le fràsil swd d nòbrc mo qèopoze e serten loqusyò freqàt.

ORTOGRAF :

“ce” s eqri “sc“, “c’est, c’était”, “se, sete“

GRAMER :

Le regl vizà la làg oral sòt èchàje, lez otr sàz obje.

A PROPO D LAFABE DU FRÀSIL

QÒSON :

Ò pc hematize lcr repartsyò qom sui:

 

		Labyal	Dàtal	Palatal
OQLUZIV	swrd	p	t	q
	sonor	b	d	g
SPIRÀT	swrd	f	s	ch
	sonor	v	z	j
NAZAL		m	n
LIQID			l	r

Avec “g” twjwr dur, e “s” qom “ss” , el sò twt qoreqtemà rcprezàte sof “ch”. Qom dcz “h” sur trwa à eqritur tradisyonel àtr dà set qòbinezò, “h” = “ch” e l scl hwa lojiq. “gn” s eqri “ny” e “x” gard sa dwbl valcr “qs” et “gz”

VWAYRL :

À fezàt abstraqsyò de qaraqteristiq d lògcr e d dcgre d apertur, ò pc ramne lcr nòbr a 11, reparti qom sui:

	i	u	ou
a	è	eu	o
an	in	un	on

1-NAZAL

Ù recwr a laxàtuasyò et èdispàsabl pwr note la nazalizasyò, e l axà grav deja existà sur “à“, “è“, “ù“, e l pluz èdiqe. Notò q l sò “in” qwvr alafwa la nazalizasyò du “e” e du “i” (plè=plein, marè = marin), e q ò n pct axàtue l “i“

2- PROBLEM de “ou” e du “eu”. Scl le letr “c“, “k”, e “w” rest disponibl. Si l ò elimin “k” pwr sò grafism disgrasyc e si l ò adopt lojiqmà “w“, q nwz èprimerò: “w” pwr “ou”, dòt il a deja swvà la valcr qom scmivwayel, il n nw rest q l “c” q nwz èprimrò “c“, pwr tràsqrir l “eu” (Notò q sez alterasyò d grafism n poz ger d problem oz èprimàt modern).

3- APERTUR E ALÒNJMÀ: Il nw rest a examine l apertur e l alònjmà d “a, c, e ,o“, dà la mezur w l orey le diferàsi, e w il sò parfwa harge d valcr semàtiq. Ò trwv:

1 : brev ferme	2: lòg ferme	3: lòg wvert
a1		a3
c1	c2	c3
e1		e3
o1	o2	o3

L wvertur w la fermetur d la silab, e parfwa la qòson d fermetu, sòt à jeneral determinà. Lez àbiguite qi subzist qòsern surtw “e” à silab wvert e “o” à silab ferme. Boqw d lwr pronòsyasyò sò mal fixe w vari selò le rejyò, e la miz à plas d axàn a paru tro qòtrenyàt. Se dernye n scre sà dwt neseser q pwr le bcswè d un fonetizasyò otomatiq

SCMIVAYEL:

“w” e “u” sòt utilize alafwa qom vwayel e qom scmivwayel. L “yod”, o qòtrer, byè distè d la vwayel “i“, scra twjwr rcprezàte par “y“